Een zwerm van ‘darlings’
door Carolien Croon, directeur Bijbels Museum
Op een prachtige plek nét ten noorden van Utrecht, in het poldergebied Overvecht, ligt de atelierloods van kunstenaar Eva Spierenburg. Mijn collega Joanna van Dorp, directeur van Buitenplaats Doornburgh is er al, met haar jas nog aan en een mok warme thee in haar hand. Het is de eerste week van januari en buiten is het koud. Ook ik besluit mijn jas aan te houden.
We feliciteren Eva met de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst, die ze afgelopen najaar heeft gewonnen. Een enorme opsteker voor Eva, die al jarenlang gestaag werkt aan een zeer ‘eigen’ oeuvre, dat met de jaren steeds persoonlijker is geworden. Ze verbeeldt onder meer haar eigen lichamelijkheid en het ongemak daarmee op allerlei manieren. Kwetsbaar en onthullend. Joanna en ik zagen haar werk afgelopen zomer in Kunstenlab Deventer, in een tentoonstelling van curatoren Yuki Kho en Maurits de Bruin met als titel The body keeps the score naar het boek van Bessel van der Kolk. Dát thema, hoe intergenerationeel trauma zich in een lichaam kan vastzetten, klinkt al sinds 2015 door in Eva’s werk. Maar wij komen voor werk uit de periode daarvoor, de serie Nu mag je lijden die Spierenburg instuurde voor de Open Call EXODUS.
Het Paradijs
Aan de wand in de loods hangt een deel van de collages. Op pagina’s uit een vogelencyclopedie schilderde Eva de vogels om tot Adam en Eva. Op haar werktafel liggen nog eens zeker twaalf collages uit dezelfde serie. Allemaal kleiner dan een A4tje, soms kleiner dan A5. We komen vandaag om in totaal vijf van deze werkjes te selecteren. ‘De serie bestaat uit 29 werken’ schrijft Eva in haar aanvraag. ‘Een deel is verkocht, een klein deel is ingelijst. Er moeten minimaal vijf worden geselecteerd om recht te doen aan deze serie.’ Minimaal vijf, dat lukt wel. Maar om de serie tot vijf werken te beperken blijkt lastig.
Het Paradijsverhaal intrigeert Eva, de manier waarop ze het verhaal benadert verschilt per periode. ‘Het interessante van Adam en Eva vind ik dat er zoveel fundamentele menselijke thema’s in de verhalen verscholen liggen. Het begin van het leven, de verhouding tussen man en vrouw, de dingen die ons menselijk maken, zoals nieuwsgierigheid, schaamte, schuld, lijden en sterfelijkheid. De serie Nu mag je lijden verenigt die laatste drie thema’s. Daar ben ik jarenlang mee bezig geweest. In de periode rond 2013 was ik vooral bezig met schuld en schaamte. In de afbeeldingen die ik maakte, zaten houdingen en bewegingen die daar op teruggrepen, zoals het bedekken van de schaamstreek en het omklemmen van de keel, dat voor mij sterfelijkheid belichaamt.’
Menselijke vogels
De houdingen nam Eva over uit middeleeuwse en vroege Renaissance-afbeeldingen van Adam en Eva. Spierenburg verzamelde ze, en raakte erdoor gefascineerd. Eva: ‘Dat komt omdat ik ze eerlijk vond. Ze vertellen veel over de maker. Middeleeuwse afbeeldingen hebben meer oprechte menselijkheid vanwege de technische onkunde. Ze zijn niet perfect. Verhoudingen kloppen niet. Dat boeit me.
En hoe kwamen de vogels tot leven als Adam en Eva? ’Opeens was er bij mij een klik tussen twee zwaluwen en hun houding, en Adam en Eva die hun schaamstreek bedekken. Soms heeft in mijn werk schaamte de overhand, soms gaat het over Eva de verleidster. Alle verschillende rollen en wisselwerkingen komen in andere afbeeldingen terug.’
De slang heeft geen plek in deze versie van het Paradijsverhaal. Waarom niet? ‘Het ging over het zalige, zondige, dat werd overgedragen aan de vogelwereld. Een rituele verplaatsing van de mens naar de vogel. Ik maakte toen nog schilderijen gebaseerd op volksverhalen. In die verhalen hadden de vogels een soort goddelijke rol. Op een gegeven moment werden de vogels steeds menselijker. Alle menselijke breekbaarheid, zondigheid en schaamte heb ik daarna overgedragen aan de vogels.’
Kwetsbaarheid en schaamte
Waar komt Eva’s fascinatie voor zondigheid en schaamte vandaan? Spierenburg: ‘Sowieso schilderde ik altijd naakte mensen. Daarin zat altijd kwetsbaarheid en schaamte verscholen. En ik denk dat de meeste taferelen gingen over dat mensen iets fout deden, het ging om een bepaalde omgang met het lot waarin dingen fout konden gaan.’
‘Voor het laatst speelde het Paradijsverhaal in mijn werk in 2015, tijdens mijn eerste jaar aan de Rijksacademie. Dat was na het overlijden van mijn moeder. Toen was het uit een ander perspectief dat ik er aandacht voor had. Met het overlijden van mijn moeder realiseerde ik me dat ik dankzij iemand anders bestond, dat gaat terug naar Adam en Eva en een oermoeder of oervader. De elementen van Adam en Eva zijn vermengd met elementen van mijn eigen ouders. Als ik nu weer de afbeeldingen zie, vind ik ze nog steeds interessant.’
Het kiezen wordt echt een klus, de eindselectie wordt te groot. Joanna en ik hebben allebei onze ‘darlings’. Dan besluiten we dat we het onszelf makkelijk maken. Het zijn immers kleine werkjes, als er vijf op de wand kunnen hangen, dan kunnen er ook wel een paar meer. Zeker omdat Eva zelf laat weten dat ze ook als ‘zwerm’ mogen hangen. Ze hoeven niet keurig naast elkaar. De uiteindelijke selectie bevat negen prachtige Adam en Eva’s. Die uiteindelijk toch keurig op een rij blijken te passen.
Wil je het werk van Eva Spierenburg in het echt zien? Bestel nu je ticket en kom naar de tentoonstelling EXODUS in Buitenplaats Doornburgh. Je bent welkom t/m 24 september 2023!
