Actie is reactie
door Carolien Croon, directeur Bijbels Museum
‘Mijn atelier is schuin tegenover het voormalige Bijbels Museum aan de Hemonylaan’ schrijft Domenique Himmelsbach de Vries in zijn mail. Ik moet bekennen dat ik niet weet waar het Bijbels Museum in de periode 1925 tot 1975 precies was gevestigd. Het Bijbels Museum ken ik, waar ik vanaf eind 2016 werk, uit het Cromhouthuis aan de Herengracht, en dacht lang dat dat de enige locatie van het museum was geweest. Ik heb bijgeleerd. Het Bijbels Museum is 170 jaar geleden gestart in Veenendaal. Het is daarna op veel verschillende plekken gevestigd geweest, van Koudekerke tot Utrecht. En de laatste 95 jaar dus in Amsterdam, op twee locaties. De laatste, het Cromhouthuis aan de Herengracht, verlieten we in de zomer van 2020. We maken vanuit een kantoor tentoonstellingen die we presenteren in het hele land.
Het atelier van Domenique, die zich sinds kort als kunstenaar uitsluitend Himmelsbach noemt, is kleiner dan ik dacht. Ik had het al gezien in een korte film over zijn project A Paper Monument for the Paperless. Dat is ook het project waar mijn collega, tentoonstellingsproducent Danique Donia Nota en ik voor komen. A Paper Monument for the Paperless is geselecteerd voor de tentoonstelling EXODUS van het Bijbels Museum en Buitenplaats Doornburgh. Himmelsbach heeft het op verschillende manieren uitgevoerd. Wij gaan bekijken welke vorm het beste past bij ons uitgangspunt voor EXODUS.
Activistische kunst
Himmelsbach doet sociale interventies. Maar snijdt ook gravures. Op een tafel liggen 76 Tarrotkaarten, net af. Domenique heeft de kaarten uit zwart gecoate tegels gesneden. ‘Het was een haastklus’ vertelt Himmelsbach. ‘Ik moest alle kaarten in tien dagen maken. Een mail-art-project. Mensen die zich aanmelden krijgen voor 27 euro een aantal kunstwerken via de mail. Ze kunnen de tarot kaarten zelf uitsnijden.’
Himmelsbach maakt espresso voor ons, en begint te vertellen. ‘Ik heb een activistische achtergrond. Het begon met kraken en demonstraties en ontwikkelde zich als een zoektocht naar mogelijke sociale rollen van het kunstenaarschap, waar mijn werk de grenzen tussen kunst en het sociale opzocht. Ik heb een Geert Wilders-webwinkel opgericht. In de actiebeweging herkende ik veel mensen die buiten de samenleving vielen. Die boos waren. Jonge mensen met dyslexie en ADHD, mensen wiens denken niet in het systeem past, en hun opgekropte onvrede op andere verdachte systemen projecteerden. Maar ik kwam er gaandeweg achter dat hoe feller je bent met je boodschap, hoe harder je hem terug krijgt, waardoor alle energie op gaat in conflict. Iedere reactie roept immers een tegenreactie op. Toen ik me dat realiseerde, ben ik ermee gestopt hard te roepen en te trappen.’
Ik herken de observatie van Himmelsbach. Yin en Yang zoeken altijd evenwicht. En niets is ‘alleen goed’, ook niet een overtuiging. Je kunt daarom maar beter ‘in het midden staan’, al is dat niet altijd eenvoudig. ‘Wu wei’ zeggen de Taoïsten. Letterlijk vertaald: ‘Doen het niet doen’. Het betekent overigens niet dat je niets meer hoeft te doen in het leven. Integendeel. Het vraagt een zorgvuldige navigatie en zelfonderzoek om ‘wu wei’ toe te passen.
A Paper Monument for the Paperless
Himmelsbach trok zich het lot aan van ongedocumenteerden. In 2013 begon hij met het maken van houtgravures van mensen zonder verblijfsstatus. Als reactie op de manier waarop zij normaliter worden geportretteerd; klinisch en snel, een foto voor een dossier. Hij wilde hen aandacht geven. Hij maakte de zestig houtsneden uiteindelijk samen met twintig andere kunstenaars. Ze werden de afgelopen zeven jaar wild geplakt in steden over de hele wereld. Op die manier vroegen ze aandacht voor het lot en de veerkracht van ongedocumenteerden.
En nu, tien jaar later, is het project uitgegroeid tot een museale lieveling. Het werk van Himmelsbach is dit jaar voor drie museale tentoonstellingen tegelijk geselecteerd. Hij presenteert dit voorjaar in Museum CODA in Apeldoorn en in Museum Arnhem. En dus in de tentoonstelling EXODUS van het Bijbels Museum en Buitenplaats Doornburgh. Welk museum krijgt welke uitvoering van het werk? Wij kiezen uiteindelijk voor de houtsneden op papier, verlijmd op canvas. In rijen van drie hoog. Ze zullen als laatste kunstwerk de bezoekers van EXODUS begeleiden naar de uitgang. Voor vertrek nodigen we bezoekers uit een afdruk van een houtgravure mee te nemen om op een zichtbare plek op te hangen. Het project blijft dus toch activistisch.
Immateriële sporen
Bij ons vertrek wijst Himmelsbach op de twee houten deuren met koperen knoppen tegenover zijn atelier. Die gaven toegang tot het voormalige Bijbels Museum. Als ik er langs loop, valt er behalve die deuren helaas niets te zien. Het museum heeft er geen fysieke sporen nagelaten. Gelukkig zijn er de immateriële sporen die ieder museum achter laat. In de vorm van herinneringen en verhalen. Over ontmoetingen, objecten en tentoonstellingen. Die pruttelen na en gisten in de hoofden en harten van bezoekers, en dragen zo bij aan inspiratie en innerlijke dynamiek. Zo zal het ons hopelijk ook vergaan met EXODUS.
Wil je het werk van Himmelsbach in het echt zien? Bestel nu je ticket en kom naar de tentoonstelling EXODUS in Buitenplaats Doornburgh. Je bent welkom t/m 24 september 2023!
